Çocuklara Günlük Hayattaki Duyguları Öğretmenin Kolay Yolları
Eskimo dilinde kar çeşitlerini adlandırmak için 50’den fazla kelime kombinasyonu olduğuna dair bir söylenti vardır. Görünen o ki Inuitli (Eskimolu) çocuklar bu kelimeleri ve hangi kar çeşidi için kullanacaklarını, kelimeyi işittikleri ortamdan yola çıkarak öğreniyorlardı.
Gerçekten doğru olsun ya da olmasın, bütün çocuklar ailelerinde ve kültürlerinde duydukları kelimeleri düzgün şekilde kullanmayı öğrenirler. Yani herhangi bir kültürdeki bir aile geniş bir yelpazede duygulardan bahsettiğinde, çocuk kendi duygularını ve etrafındaki insanların duygularını anlamayı öğrenir. Duyguları anlamak ve kabul etmek onları düzenleyebilmenin ilk adımıdır.
Eğer nasıl 50 farklı duygunun olabildiğini merak ediyorsanız, Dr. Gloria Willcox tarafından icat edilen ve size duyguların zenginliğini renklerle tasvir eden duygular çarkına bakmanız gerek.
Ancak eğer bu kadar fazla duygu olması fikrini ürkütücü bulduysanız da endişelenmenize gerek yok. Durumu sadece 4 temel duygudan konuşmaya başlayarak basitleştirebilirsiniz ve çocuğunuz hazır olduğunda daha derine inersiniz.
Sevgiyi, neşeyi ve huzuru içeren mutluluk; bu bizim hayatın akışındaki doğal halimizdir.
Korku bir tehlike karşısında verdiğimiz tepkidir. Dehşete düşmek, kaygı (belirsiz bir tehlike karşısında duyulan korku), endişe (belirli bir tehlike karşısında duyulan korku), güçsüzlük ve savunmasızlık hissi korkunun çeşitleridir. Ayrıca memelilerin korktuklarında sıklıkla bir savunma yöntemi olarak öfke haline geçmeleri de dikkate değerdir.
Kayıp ve hayal kırıklıkları karşısında hissettiğimiz üzüntü; yası, depresyonu ve yalnızlığı içerir. Birçok insanın öfke yoluyla hayal kırıklığı ve üzüntüye karşı durmaya çalıştığı unutulmamalıdır.
Öfke içeriden ya da dışarıdan gelen bir tehdide verilen tepkidir. Asabiyet, hüsran ve hiddet öfkenin çeşitleridir. Öfkesini ifade edemeyen kişinin bunu içine döndürüp depresyon ya da hissizliğe dönüştürebileceği unutulmamalıdır.
Çocuğunuza duyguları nasıl öğretebilirsiniz? Çocuğunuzun ve diğer insanların neler hissettiklerini gözlemlemek, yargılamadan ve kabul edici bir şekilde bunlar hakkında konuşabilmek çocuklara kendisinin ve başkalarının duygularını tanımayı öğretir. Gün içinde çocuğunuzun hislerini tanımlayabileceğiniz fırsatlar arayın.
“Hayal kırıklığına uğramış görünüyorsun.”
“Yerinde duramıyorsun! Çok heyecanlı olmalısın!
“Anlıyorum. Neler olacağını bildiğin zaman daha güvende hissediyorsun. Ben de öyleyim.”
“Seni anlıyorum! Ispanağı gerçekten hiç sevmiyorsun ve bir daha hiç görmemeyi isterdin!”
Çocuğunuzla duygular hakkında konuşurken ders verirmiş gibi olmamaya dikkat edin. Onun yerine, çocuğunuza düşünerek öğrenmelerini sağlayacak sorular sorun. Mesela bu örneklere benzer sorular sorabilirsiniz:
“Bir arkadaşına kızdığında, ne yapabilirsin?”
“Bana öfkelendiğinde, ne yapabilirsin?”
“Diyelim legolardan yaptığın kule düşüp dağıldığı için kızgın hissettin, ne yapabilirdin?”
“Kızgın olduğunda mı yoksa sakin hissettiğinde mi daha iyi kararlar verirsin?”
“Kızgın hissettiğinde sakinleşmene neler yardımcı olur?”
Siz ve çocuğunuz başka bir çocuğu ağlarken gördüğünüzde, sorabileceğiniz bazı sorular:
“Çocuk çok mutsuz görünüyor. Neden böyle üzgün olduğunu merak ettim.””
“Sence neye ihtiyacı olabilir? / Ne istiyor olabilir?”
“Acaba yardımcı olmak için yapabileceğimiz bir şey var mıdır?”
Bu gibi sorular empati duygusunu geliştirmeye yardımcı olur. Örneğin, ebeveynler çocuklarının yanında sesli şekilde küçük kardeşlerinin ne düşündüğünü ne hissettiğini ve ne istediğini merak ettiklerini dile getirdiklerinde çocuk, kardeşine karşı daha fazla empati geliştirir ve iki kardeş arasındaki ilişki daha pozitif olur.
Hisseden ve duygularını ifade eden çocuklarla ilgili kitaplar okumak da duygusal okuryazarlık kazandırmak için bir yoldur. Araştırmaların gösterdiğine göre yetişkinler okul öncesi çağındaki çocuklarına başkalarının duyguları ile ilgili kitaplar okuyup bunlar üzerine konuşurlarsa, çocukların akranlarına gösterdiği olumlu sosyal eylemleri artarken, saldırgan davranışları azalıyor.
Yani iyi haber şu ki, ebeveynler duyguyu insan hayatının bir parçası olarak ele aldığında ve bunlar hakkında pozitif şekilde konuştuğunda, aynı farklı kar çeşitleri için kullanılan kelimeleri öğrenen Inuitli çocuklar gibi, küçük çocuklar da birçok çeşit duyguyu fark etmeyi ve ifade etmeyi öğrenebiliyorlar. Daha da iyisi, karı adlandırmak onu yöneteceğiniz anlamına gelmezken, çocuğunuz duyguları hakkında konuşmaya başladığında, davranışlarını yönetmeyi öğrenmede de ilk adımı atmış oluyor.
Aha Parenting (Çeviren: Pınar Göker)
